ලිස්ටීරියාව යනු කුමක්ද???
Listeria monocytogenes බැක්ටීරියාව ලිස්ටීරියාව නමින් හැදින්වෙන ආසාදන තත්වයට හේතු වේ.මෙය සතුන්ගේ ශරීරයේ ඔවුනට හානිකර නොවන ලෙස ජීවත් විය හැකි කලාතුරකින් පමණක් මිනිසුන්ට ආසාදනය විය හැකි බැක්ටීරියාව්ක් වන අතර,සතුන් හරහා මිනිස් සිරුරට ඇතුළු විය හැකි zoonotic බැක්ටීරියාවකි.මෙය අහිතකර පරිසර තත්වයන් යටතේ නොනැසී ජීවත් වීමට ඉහල සමත් කමක් දක්වන අතර, මෙය lysol වැනි ප්‍රතිපූතික වලට ඉහල ප්‍රතිරෝධීතවක් දක්වයි. මීට අමතරව ශීත තත්වයන්ට මනාව ඔරොත්තු දෙන මෙම බැක්ටීරියාව සෙල්සියස් අංශ 0 දී පවා ගුණනය වන බව තහවුරු කර තිබේ.
මෙය මාරාන්තික බවින් සාපේක්ෂව ඉහල අතර කලතුරකින් දක්නට ලැබීම.රෝග නිර්ණයට අවාසිදායක ලෙස බලපා තිබේ.
. ලිස්ටීරියාව පුද්ගලයෙකුගෙන් පුද්ගලයෙකුට බෝ වෙන්නේ නෑ!!!
ආසාදිත ආහාර හෝ ජලය හරහා( මුඛ මාර්ගය හරහා පමණක්)ආසාදනය වන මෙය පුද්ගලයකුගෙන් පුද්ගලයකුට බෝවී ඇති බවක් ලෝකය පුරා. මෙතෙක් වාර්ථා වී නෑ.
ශ්‍රී පාදස්ථානය ආශ්‍රිතව කුමක් සිදු වී ඇතිද??
ලිස්ටීරියාව මිනිසුන්ට බෝ වීමට ආසාදිත ආහාර හා ජලය හේතු වේ. ,පැස්ටරීකරනය නොකල කිරි,කිරි නිෂ්පාදන, අර්ධ වශයෙන් පිසූ හෝ නොපිසූ මස් තුල මේ බැක්ටීරියාව වර්ධනය වේ මීට අමතරව සත්ව මළ ද්‍රව්‍ය වලින් අපවිත්‍ර වූ ආසාදිත හා අනාරක්ශිත විවෘත ජල ප්‍රභවයක්.මෙම ආසාදන රැල්ලට හේතුව වීමට බොහෝ ඉඩකඩක් ඇත.
මේ දිනවල ශ්‍රී පාද වන්දනාවේ යෙදෙනවා නම් කෙසේ හැසිරිය යුතුද???
අනාරක්ෂිත විවෘත ජල ප්‍රභව වලින් ජලය පානය කිරීමෙන් වලකින්න.ගමනට අවශ්‍ය ජලය රැගෙන යන්න නැත්නම් උණුකර නිවාගත් හෝ සෞඛ්‍යාරක්ෂිත බෝතල් කල ජලය පමණක් පානය කරන්න.හොඳින් පිසින ලද බව තහවුරු නොකළ සත්ව මාංශ හා අමු එළවලු සළාද, හා සැක සහිත කිරි ආහාර (යෝගට් හැර) භාවිහයෙන් වලකින්න
ලිස්ටීරියා ආසාදන සදහා වැඩි අවධානමක් සහිත පුද්ගල කාණ්ඩ.
ගර්භණී මවුවරුන්
ගර්භණී සමයේදී ඕනෑම අවස්ථාවක ලිස්ටීරියෝසිස් වර්ධනය විය හැකි අතර, මෙම රෝගය ගබ්සා වීම, මළ දරු උපත්, නොමේරූ උපත් සහ අලුත උපන් බිළිඳාගේ ජීවිතයට තර්ජනයක් වන ආසාදන, එනම් රුධිර ආසාදනය, ශ්වසන අපහසුතාව හෝ නියුමෝනියාව සහ මෙනින්ජයිටිස් (මොළය හා සුෂම්නාව අවට ඇති පටලවල ආසාදන) ඇති කරයි. ගැබිනි කාන්තාවන් අනෙකුත් නිරෝගී වැඩිහිටියන්ට වඩා 20 ගුණයකින් ලිස්ටීරියෝසිස් වැළඳීමේ සම්භාවිතාව වැඩිය. නැහහොත් ලෝකයේ වාර්ථා වන සෑම ලිස්ටීරියා ආසාදන 3කින් 1ක්ම ගර්භණී කාන්තාවන්ය.
අලුත උපන් බිළිඳුන්
ගර්භනී කාන්තාවන්ට වඩා අලුත උපන් දරුවන් ගර්භණී සමයේදී මවගේ ආසාදනවල බරපතල ප්‍රතිවිපාකවලට ගොදුරු වේ.
දුර්වල ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියක් ඇති පුද්ගලයින්
පිළිකා, දියවැඩියාව හෝ වකුගඩු රෝග ඇති පුද්ගලයින්
ඒඩ්ස් සහිත පුද්ගලයින්. සාමාන්‍ය ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියක් ඇති පුද්ගලයින්ට වඩා ඔවුන්ට ලිස්ටීරියෝසිස් වැළඳීමේ සම්භාවිතාව 300 ගුණයකින් වැඩිය.
ග්ලූකෝකෝටිකෝස්ටෙරොයිඩ් ඖෂධ ලබා ගන්නා පුද්ගලයින්
වයස්ගත පුද්ගලයන්
ඉතා වයස්ගත පුදගලයින්ගේ ආසාදන අවදානම ඉහලය
නිරෝගී වැඩිහිටියන් සහ ළමුන් ඉඳහිට Listeria ආසාදනය වී ඇත, නමුත් ඔවුන් කලාතුරකින් බරපතල ලෙස රෝගාතුර වේ.
Listeria ආහාර වේලට ඇතුල් වන්නේ කෙසේද?
Listeria monocytogenes පසෙහි සහ ජලයෙහි දක්නට ලැබේ. සත්ව මල පොහොර ලෙස භාවිතා කරන විට පස ලිස්ටීරියා වලින් දූෂිත විය හැක. සතුන්ට රෝගාබාධයකින් තොරව බැක්ටීරියාව රැගෙන යා හැකි අතර මස් සහ කිරි නිෂ්පාදන වැනි සත්ව සම්භවයක් ඇති ආහාර අපවිත්‍ර කළ හැකිය. නොපිසූ මස් සහ එළවලු වැනි විවිධ අමු ආහාරවල මෙන්ම දූෂිත වූ සැකසූ ආහාරවල බැක්ටීරියාව සොයාගෙන ඇත. පැස්ටරීකරණය නොකළ (අමු) කිරි හෝ පැස්ටරීකරණය නොකළ කිරි වලින් සාදන ලද ආහාරවල බැක්ටීරියාව අඩංගු විය හැක.
පැස්ටරීකරණය මගින් ලිස්ටීරියා මිය යන අතර, බැක්ටීරියාව විනාශ කිරීම සඳහා මස් වර්ග ප්‍රමාණවත් ලෙස උණුසුම් කර පිසිය යුතුය; කෙසේ වෙතත්, හොඳ නිෂ්පාදන පිළිවෙත් අනුගමනය නොකරන්නේ නම්, සැකසීමෙන් පසුද ආහාර වල ලිස්ටීරියා වර්ධනය විය හැක
ඔබට ලිස්ටීරියෝසිස් වැළඳෙන්නේ කෙසේද?
Listeria monocytogenes බැක්ටීරියාව මගින් දූෂිත ආහාර හෝ ජලය ගැනීමෙන් ඔබට ලිස්ටීරියෝසිස් ඇති වේ.
ගර්භණී මව්වරුන් හරහා ළදරුවන්ට ලිස්ටීරියෝසිස් ඇති විය හැක. සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුද්ගලයින් රෝගාතුර නොවී දූෂිත ආහාර අනුභව කළ හැකි වුවද, ආසාදනය වීමේ වැඩි අවදානමක් ඇති අයට බැක්ටීරියා ස්වල්පයකින් පවා දූෂිත ආහාර අනුභව කිරීමෙන් පසු ලිස්ටීරියෝසිස් ඇතිවිය හැක. අවදානම් සහිත පුද්ගලයන්ට ඇතැම් අධි අවදානම් සහිත ආහාර ගැනීමෙන් වැළකීම සහ ආහාර නිසි ලෙස හැසිරවීම මගින් Listeria ආසාදනය වළක්වා ගත හැකිය.
ඔබට ලිස්ටීරියෝසිස් තිබේදැයි හඳුනාගන්නේ කෙසේද?
රෝග ලක්ෂණ
Listeriosis ඇති පුද්ගලයෙකුට සාමාන්‍යයෙන් උණ, මාංශ පේශි කැක්කුම සහ සමහර විට ඔක්කාරය හෝ පාචනය වැනි ආමාශයික හා ආන්ත්‍රික රෝග ලක්ෂණ ඇත. ආසාදනය ස්නායු පද්ධතියට පැතිරෙන්නේ නම්, හිසරදය, බෙල්ලේ තද බව, ව්‍යාකූලත්වය, සමබරතාවය නැතිවීම හෝ වලිප්පුව වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇතිවිය හැක.
ආසාදිත ගර්භනී කාන්තාවන්ට මෘදු, උණ වැනි රෝගයක් පමණක් තිබිය හැකිය; කෙසේ වෙතත්, ගර්භණී සමයේදී ආසාදනය නොමේරූ දරු ප්‍රසූතියට, අලුත උපන් බිළිඳාගේ ආසාදනයට හෝ මළ දරු උපත්වලට පවා හේතු විය හැක.වෙනත් ආසාදන සඳහා ඇති පරිදි, ගර්භණී සමයේදී ලිස්ටීරියෝසිස් වලට ගොදුරු වීමේ හැකියාව සඳහා සාමාන්‍ය පරීක්ෂණයක් නොමැත. ඔබට උණ හෝ බෙල්ලේ වේදනාව වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇත්නම්, ඔබේ වෛද්‍යවරයා හමුවන්න. රුධිරය හෝ කොඳු ඇට පෙළේ තරල බැක්ටිරියා වගා පරීක්ෂණය(Blood and CSF Culture) ලිස්ටීරියෝසිස් තිබේදැයි පෙන්නුම් කරයි. ගර්භණී සමයේදී, ඔබේ රෝග ලක්ෂණ ලිස්ටීරියෝසිස් නිසා ඇති වූවේ දැයි හඳුනා ගැනීමට වඩාත් විශ්වාසදායක මාර්ගය රුධිර පරීක්ෂාවකි. මේ සදහා රුධිරය බැක්ටීරියා වගා මාධ්‍ය වල වගා කර වර්ණ හා හැඩය,Reverse CAMP හා 22C° චලනය වැනි විවිධ අනන්‍ය ලක්ෂණ මගින් හඳුනා ගැනීම මෙන්ම නවීන PCR පරීක්ෂණ මගින් තහවුරු කර හඳුනා ගැනේ.
ලිස්ටීරියෝසිස් වළක්වා ගත හැකිද?
ලිස්ටීරියෝසිස් වැළැක්වීම සඳහා නිර්දේශිත සාමාන්‍ය මාර්ගෝපදේශ සැල්මොනෙලෝසිස් වැනි වෙනත් ආහාර මගින් බෝවන රෝග වැළැක්වීමට භාවිතා කරන ඒවාට සමාන වේ. ආහාර හා ජල සුරක්ෂිතතාවය ගැන විශේෂයෙන් සැළකිලිමත් විය යුතුය.
හරක් මස්, ඌරු මස් හෝ කුකුල් මස් වැනි සත්ව ප්‍රභවයන්ගෙන් ආහාර කෑමට පෙර හොඳින් උයන්න.
ආහාරයට පෙර අමු එළවළු හොඳින් සෝදන්න.
නොපිසූ මස්, එළවලුවලින් සහ පිසූ ආහාරවලින් සහ කෑමට සූදානම් ආහාරවලින් වෙන්කර තබා ගන්න.
අමු (පැස්චරීකරණය නොකළ) කිරි හෝ අමු කිරි වලින් සාදන ලද ආහාර වලින් වළකින්න.
නොපිසූ ආහාර හා මස් වර්ග කැපීමෙන් පසු අත්, පිහි සහ කැපුම් පුවරු සෝදන්න.
ලිස්ටීරියෝසිස් සුව කළ හැකිද?
ගර්භණී සමයේදී ආසාදනයක් ඇති වූ විට, ගර්භනී කාන්තාවට ක්ෂණිකව ලබා දෙන ප්‍රතිජීවක ඖෂධ බොහෝ විට කලලයට හෝ අලුත උපන් බිළිඳාගේ ආසාදනය වළක්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත්ය. ලිස්ටීරියෝසිස් ඇති ළදරුවන්ට වැඩිහිටියන්ට සමානව අඩු මාත්‍රාවකින් ප්‍රතිජීවක ලබා දේ.ආසාදිතයින්ගෙන් 90% පමණ රෝහල් ගත කල යුතු අතර මරණ අනුපාතය 20-30% තරම් ඉහල අගයක් ගනී.
A .W.G.මාලක සමීර වෛද්‍ය රසායනාගාර කාර්මික විද්‍යාඥ [BMLS(Hons)(USJP),HND in MLT(NIHS)]
